اين بنده ناچیز خدا حميد آريان اول دي 1344 (مطابق شناسنامه اول ارديبهشت 1345) در شهر كُلور، مركز بخش شاهرود شهرستان خلخال، متولد شده ام. روخواني قرآن را در سن چهار يا پنج سالگي در مكتب قرآن محل فرا گرفتم. سپس تحصيلات دوره ابتدايي، راهنمايي و بخشي از دبيرستان را در زادگاهم سپري كردم. تابستان سال 1361 دوره آموزش نظامي ويژه جنگ را در پادگان شهيد پيرزاده اردبيل گذراندم و به عنوان رزمنده داوطلب درست در دومين سالروز آغاز جنگ تحميلي يعني31 شهريور 1361 وارد جبهه شدم. پس از سه ماه حضوردر جبهه در اوايل زمستان 1361 به تهران برگشتم و سال سوم دبيرستان را در منطقه 12 تهران (دبيرستان دكتر شريعتي واقع در خيابان جمهوري، نرسيده به ميدان بهارستان) خواندم.

تقريبا تمام سال چهارم دبيرستان(سال تحصيلي 1363-1362) را به جز چند هفته در جبهه حضور داشتم و تنها در امتحانات پايان سال شركت كردم. دركل دوره ‌تحصيلات ابتدايي، راهنمايي و دبيرستان به جز دو سال اخير كه جبهه بودم، شاگرد ممتاز شناخته شدم. رشته تحصيلي دبيرستانم علوم تجربي بود و خانواده و آشنايان همه مرا به تحصيل در رشته پژشكي ترغيب مي كردند ولي به جهت علاقمندي به فلسفه و الهيات، تابستان 1363در كنكور سراسري گروه علوم انساني شركت كردم و علي رغم اين كه آن سال را اكثرا جبهه بودم و از رشته علوم انساني هم اصلا چيزي نخوانده بودم، با رتبه321 در كنكور قبول شدم، اما در نهايت، تحصيل در حوزه علميه را ترجيح دادم، لذا بعد از اخذ ديپلم تجربي در سال 63، از پاييز 1364 رسما وارد حوزه علميه قم شدم.

تحصيل در رشته فقه و اصول:

مقطع اول تحصيل حوزه (پايه هاي اول تا سوم آن زمان) را طي سه سال از پاييز 64 تا خرداد 67 و مقطع دوم يا دوره سطح (پايه هاي چهارم تا نهم آن زمان) را در سال‌هاي 67 تا 72 نزد اساتيد فاضل و بزرگوار حوزه با موفقيت به پايان بردم وحداقل دوبار در امتحانات سراسري از سوي مركز مديريت حوزه علميه قم برگزار مي شد، نفر ممتاز شدم و به دريافت جايزه از مراجع وقت (حضرت امام خميني رهبر كبير انقلاب و ساير مراجع) نايل شدم. در بين سال‌هاي 64 تا 68 بارها به جبهه اعزام شدم. مقطع سوم تحصيلات حوزوي يعني درس خارج را از سال 1372 با شركت در درس خارج اصول فقه استاد آيت الله وحيد خراساني دامت بركاته و خارج فقه مرحوم استاد آيت الله فاضل لنكراني قدس سره آغاز كردم و مدتي در درس آن دو بزرگوار مستمرا و در درس برخي اساتيد از جمله آيت الله هاشمي شاهرودي، آيت الله شبيري زنجاني و برخي اساتيد ديگر به صورت پراكنده شركت نمودم.

تحصيل در رشته الهيات و علوم انساني

سال 1369به دليل علاقمندي به مباحث فلسفي و علوم انساني وارد برنامه بخش آموزشي موسسه در راه حق شدم. (كه بعدها اين بخش و قسمت تحصيلات تكميلي آن يعني بنياد باقرالعلوم (ع) در قالب موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني در سال 1373 درآمد). تحصيلات خود را در اين موسسه نيز با تمركز بر سه محور اساسي فلسفه، معارف قرآن و كليات علوم انساني ادامه دادم. در فلسفه، آموزش فلسفه، فلسفتنا و نهايه الحكمه را درس گرفتم؛ در معارف قرآن، خداشناسي، جهان شناسي، انسان شناسي، راه و راهنماشناسي، قرآن شناسي و جامعه و تاريخ در قرآن، حقوق و سياست در قرآن و اخلاق در قرآن را از محضر اساتيد استفاده كردم و در مباني و كليات علوم انساني، روانشناسي، جامعه شناسي، حقوق، اقتصاد، نظام هاي اقتصادي، علوم سياسي، فلسفه اخلاق و اخلاق را خواندم. البته دروس ديگري مانند روش تحقيق، زبان انگليسي، فيزيولوژي و غيره را هم در اين دوره گذراندم و مقطع كارشناسي را در سال 73 در رشته الهيات و علوم انساني به پايان بردم.

تحصيل در رشته فلسفه و كلام:

در تابستان سال 1373 در آزمون ورودي كارشناسي ارشد مدرسي الهيات باگرايش فلسفه و كلام دانشگاه قم (مركز تربيت مدرس) پذيرفته شدم و طي چهارسال از محضر اساتيدي چون دكتر غلامرضا اعواني (دروس فلسفه غرب از يونان تا پايان قرون وسطي)، حجة‌الاسلام دكتر احمد احمدي (فلسفه دكارت، هيوم، كانت، فلسفه هاي اگزيستانس و فلسفه معاصر غرب)، حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر احمد بهشتي (اشارات و تنبيهات ابن سينا نمط چهارم، پنجم و بخشي از نمط نهم)، استاد محمدحسين حشمت‌‌پور (بخش هاي مختلفي از اسفار ملاصدرا و قسمت هايي ازحكمة الاشراق سهروردي و قسمتي از اشارات)، آيت الله انصاري شيرازي(عرفان نظري، مقدمه قيصري)، استاد صادق لاريجاني،(فلسفه اخلاق) دكتر علي شريعتمداري(فلسفه تعليم و تربيت و روانشناسي تعليم و تربيت)، دكتر احمد بهشتي و استاد علي محامد (مباحث كلام اسلامي) آقاي محقق (تاريخ كلام اسلامي) آقاي ملكيان (فلسفه دين و كلام جديد/ آراء دانشمندان غربي) دكتر احمد فرمد (تاريخ علم)، دكتر محمد مايل (اديان شرقي) دكتر ايلخاني (مسيحيت و يهوديت) دكتر آئينه وند (تاريخ جاهليت و تاريخ سياسي اسلام) دكترغلامعلي سرمد (آشنايي با آموزش عالي، و روش تحقيق)، و استاد سميعي گيلاني(زبان و ادبيات فارسي) استفاده كردم و در سال تحصيلي77-76 از پايان نامه خود در حوزه كلام جديد، مبحث زبان دين با عنوان «‌درآمدي بر زبان قرآن» با درجه عالي و نمره 19.75 دفاع كردم.

تحصيل در رشته تفسير و علوم قرآن:

از پائيز 1374به دوره كارشناسي ارشد پيوسته رشته تفسير و علوم قرآن موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) راه يافتم و تا سال 1379 دروس اين دوره را با موفقيت سپري كردم. استاداني كه در اين دوره از آنها كسب فيض كردم عبارتند از: استاد آيت الله معرفت (اكثر مباحث علوم قرآن) استاد محمود رجبي (تفسير قرآن، روش شناسي تفسير قرآن، اعجاز قرآن)، استاد مهدوي راد (تاريخ تفسير و تاريخ حديث) استاد احمد عابدي(حديث شناسي)، استاد علي اكبر بابايي (تفسير قرآن)، استاد توفيقي (اديان) استاد دكتر آئينه وند (تاريخ جاهليت)، استاد دكتر لساني (قرائات و تاريخ قرآن) استاد دكتر حجتي (مكاتب تفسيري) استاد فياضي(تحليل متون تفسيري).

سال 1379 با قبولي در امتحان ورودي دكتراي تخصصي(Ph.D) رشته تفسير و علوم قرآن موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، تحصيل در اين مقطع را آغاز و پس از گدارندن 28 واحد‌ دروس اين دوره و نگارش حداقل 10 مقاله علمي و برگزاري همين تعداد كنفرانس مرتبط با  دروس، در زمستان1389 رساله دكتري خود را در زمينه مباني تفسير با عنوان «نقش عقل در تفسير قرآن» با راهنمايي مشترك حضرات  آيات رجبي و فياضي  ارائه دادم و با درجه عالي و نمره 19 از آن دفاع كردم. در دوره دكتري از محضر استادان بزرگواري چون استاد آيت الله معرفت (بررسي روايات تفسيري) استاد حجت الاسلام دكتر حجتي (تفسير و قرائات) استاد حجت الاسلام محمود رجبي (مباني تفسير، جامعيت قرآن) استاد حجت الاسلام دكتراحمد عابدي (نقد حديث) استاد آيت الله رضا استادي(روش شناسي تفسير) استاد آيت الله غلامرضا فياضي(برهان در قرآن) استاد آيت الله صادق لاريجاني(هرمنوتيك) استاد حجت الاسلام سيد جواد شبيري و بعد جناب آقاي حسيني(رجال) بهره بردم.

سوابق تدریس و پژوهش:

از سال1377همکاری علمی پاره وقت با موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني داشتم و همان سال برای عضويت در هيئت علمي گروه تفسیر و علوم قرآن این موسسه دعوت شدم ولی تابستان 79 این دعوت را پذیرفتم و از اول مهر 1379 تاکنون به عنوان عضو هیئت علمی به تدريس و تحقيق و احياناً برنامه ريزی در این مرکز علمی عظیم مشغول هستم.

از سال 1379 تاكنون دروس مختلفي را به صورت مكرر براي دانش‌پژوهان اين موسسه و دانشجويان ساير دانشگاه ها در مقاطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري و نيز طلاب حوزه هاي علميه در سطح يك، دو، سه و چهار تدريس كرده‌ام. در مقطع کارشناسی دروس معارف قرآن شامل خداشناسي،جهان‌شناسي، انسان شناسي،قرآن‌شناسي، جامعه و تاریخ در قرآن،حقوق وسیاست در قرآن، مباني تفسير قرآن، روش تفسير قرآن، تفسير قرآن، علوم قرآن، روش تحقيق؛ و در مقطع کارشناسی ارشد دروس مباني تفسير قرآن، روش تفسير قرآن، تفسير  موضوعی قرآن، فقه القرآن، مباني و روش تحقيق درحديث، روش فهم حدیث، نظریه های تفسیر قرآن، هرمنوتیک و نظریه های تفسیر متن در غرب، کلیات انسان شناسی، مهارت های پژوهش؛ و در مقطع دکتری آفرینش انسان در قرآن، جایگاه انسان در نظام هستی از نظر قرآن، مبادی اختیار انسان در قرآن را برای دانش پژوهان موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی تدریس کرده ام. همچنین درس های، معارف نظری قرآن، زبان قرآن، قرآن و فرهنگ زمانه را در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه برای دانش پژوهان غیرایرانی و ایرانی آن دانشگاه و درس تفسیر آیات تربیتی قرآن را برای سطح4 تخصصی تفسیر حوزه تدریس کرده ام. از تابستان1380 با سازمان بسيج دانشجويي در طرح ولايت همکاري علمي داشته‌ام و دروس مختلفي را چون فلسفه اسلامي، منطق، خداشناسي، انسان شناسي، مباني انديشه اسلامي3 (نياز به دين، نبوت، امامت) معرفت شناسی و مبانی معرفت دینی را براي دانشجويان دانشگاه هاي مختلف، و طلاب حوزه های سراسر کشور و نيز فرهنگيان و دبیران دینی و قرآن شرکت کننده در این طرح تدريس نموده‌ام .

تدریس رسمی فقه و اصول را در حوزه علمیه قم از سال1390 آغاز کرده و دروس اصول فقه  مظفر و رسائل شیخ انصاری  و کفایه الاصول را در دوره سطح حوزه (سطح1و 2 و 3) برای طلاب حوزه علیمه قم تدریس نموده که هم اکنون نیز ادامه دارد.

علاوه بر این ها استاد راهنما، مشاور و داور ده ها پايان نامه ارشد و سطح 3 و رساله دکتری و سطح 4 در موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، حوزه علمیه قم، جامعه المصطفی، جامعه الزهراء یا ديگر مراکز علمي بوده‌ام که فهرست آنها در قسمت مربوطه درج شده است.

در زمینه پژوهش علاوه بر ارائه چندین طرح‌ پژوهشي، فعاليت هاي علمي مختلفي داشته ام که حاصلش ده ها مقاله و کتاب و  نظارت بر پروژه های مختلف پژوهشی و  ارزيابي ده ها اث علمی بوده است که در قسمت مربوطه به تفصیل ذکر شده است.

شرکت درکارگاه های مهارت افزایی:

1. كارگاه تدوين متون آموزشي و درسي، مشهد ، بهمن1380

2. كارگاه روش تدريس فعال، مشهد ، اسفند 1384

3. كارگاه تدوين متون خودآموز درسي، مشهد ، دي ماه 1386

4. كارگاه هم انديشي فلسفه علوم انساني- قم- 1395

5. كارگاه ساخت آزمون- قم- خرداد 1396

سوابق اجرایی و برنامه ریزی:

1- طراحی و راه اندازی مجله علمي ـ پژوهشي قرآن شناخت و جانشينی سردبيری ( و عملا سردبیری) آن از زمستان 1385 تا زمستان 1389

2. عضو هيئت تحريريه مجله علمي ـ پژوهشي قرآن شناخت از 1386 تا كنون

3. عضو شوراي مركزي انجمن اساتيد موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني  و نيز عضو كميته آموزش اين انجمن- به مدت دو سال- 1390 و1391

4. مدير دفتر و طرح و برنامه مؤسسه آموزشي پژوهشي امام خميني، از تير1390 تا خرداد 1396

5.  عضو شوراي سياستگذاري توليد علوم انساني اسلامي موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني- به مدت دوسال-1394 و 1395

6. عضو شوراي علمي گروه تفسير و علوم قرآن- از 1379 تا كنون

7. عضو كميته علمي همايش ملي مباني و روش تفسيري علامه طباطبايي- برگزار شده در سال1391

8. عضو كميته علمي و شوراي سياستگذاري همايش بين المللي انديشه هاي علامه طباطبايي در الميزان،برگزار شده در سال 1393

9. عضو انجمن قرآن پژوهي حوزه علميه قم

مسافرت های علمی:

1. سفر به  كشور لبنان- اسفند 1386 (1-12-86 الي 6-12-86) و بازديد از مراكز علمي و دانشگاهي شيعه، سني و مسيحي و ديدار با شخصيت هاي علمي و سياسي و بازديد از مناطق جنگ 33 روزه در مرز فلسطين اشغالي

2. سفر به كشور سوريه - اسفند 1386 (7-12-86 الي 11-12-86) و بازديد از مراكز علمي و دانشگاهي و ديدار با شخصيت هاي علمي سني و شيعه